Cando pensamos na orixe das palabras galegas, case sempre imaxinamos o latín como punto de partida. E con razón, o galego é unha lingua románica, filla directa do latín vulgar. Pero o noso idioma tamén recibiu influencias doutras linguas, moitas veces a través de contactos históricos, guerras, invasións ou migracións. Unha destas influencias, aínda que menos coñecida, é a dos pobos xermánicos, que deixaron unha pequena pero significativa pegada no galego.
Que é o superestrato?
En lingüística, falamos de superestrato cando unha lingua chega a un territorio onde xa existe outra lingua asentada, normalmente a través dunha invasión ou dominación militar e deixa nela algún tipo de influencia. Non chega a substituír a lingua orixinal, mais si introduce palabras, estruturas ou sons que permanecen co tempo.
O superestrato é o contrario do substrato (a lingua anterior que deixa restos nunha nova lingua) e diferente do adstrato (cando hai influencia mutua entre linguas veciñas sen substitución).
A formación do superestrato no galego
O superestrato do galego comezou a formarse coa descomposición do Imperio Romano, no século V. Foi daquela cando diversos pobos xermánicos cruzaron os Pireneos e ocuparon partes da península Ibérica. No caso de Galicia, os suevos foron o pobo xermánico que máis presenza tivo, fundando un reino propio con capital en Braga.
A súa lingua, aínda que rematou desaparecendo, deixou marcas léxicas na fala popular, especialmente en campos como a guerra, os oficios, as armas ou obxectos da vida cotiá. Máis adiante, a influencia árabe tamén contribuiría a conformar este superestrato, mais neste artigo imos centrarnos só na parte xermánica.
Unha influencia discreta, pero presente
A pegada xermánica no galego non foi moi extensa, mais si deixou un conxunto de palabras relacionadas con obxectos, accións e conceptos do día a día, moitas das cales seguimos usando sen sermos conscientes da súa orixe.
Aquí van algúns exemplos:
- Bandeira: pano ou tecido que simboliza un país ou grupo.
- Esmagar: prensar ou desfacer algo facendo forza.
- Espada: arma branca de fío longo.
- Espía: persoa que observa e informa en segredo.
- Espeto: pau de ferro ou madeira no que se asan alimentos.
- Espora: elemento metálico que se pon nas botas para picar os cabalos.
- Frecha: proxectil lanzado con arco.
- Gañar: obter un beneficio, superar un rival.
- Gardar: conservar ou vixiar algo.
- Guerra: conflito armado entre grupos ou estados.
- Helmo: casco de protección.
- Luva: prenda para cubrir as mans.
A maioría destas palabras chegaron ao galego a través do latín vulgar contaminado por influencias xermánicas ou directamente a través do castelán tamén influído polo suevo, visigodo ou franco.
A pegada xermánica na toponimia
Outra pista da presenza xermánica en Galicia está nos nomes de lugar. Algúns topónimos galegos proceden de antropónimos xermánicos, é dicir, nomes de persoas de orixe sueva ou visigoda, que deron nome a vilas, aldeas ou parroquias.
Algunhas mostras claras son:
- Castromil
- Esposende
- Gondomar
- Guitiriz
- Mondariz
Estes nomes foron transmitidos oralmente ao longo dos séculos, evolucionando foneticamente ata adoptar as formas actuais.
A pegada na onomástica: nomes con sangue xermánica
A influencia xermánica non só se ve nas palabras do día a día ou na toponimia, senón tamén na onomástica, é dicir, nos nomes propios de persoas que herdamos desde a Idade Media. Moitos destes nomes chegaron a través da nobreza sueva e visigoda, que tivo un papel destacado na organización social e militar do noroeste peninsular.
Algunhas formas evolucionaron e adaptáronse á fonética románica, mais manteñen claramente a súa raíz xermánica. Aquí tes algúns exemplos de nomes que, aínda hoxe, seguen a ser moi populares en Galicia:
- Afonso
- Alberto
- Fernán
- Gonzalo
- Rodrigo
Estes nomes foron moi frecuentes entre reis, nobres e guerreiros medievais, o que axudou a perpetuar o seu uso ao longo dos séculos.
Fonte: López Viñas, X., Lourenço Módia, C., & Moreda Leirado, M. (2010). Gramática práctica da lingua galega. Baía Edicións.
